Amortisman diğer bir deyişle yıpranma payı, işletmelerin kullanmak üzere aldığı varlıkların aşınması veya eskimesi gibi durumlarda gösterebildikleri gider payıdır. İşletmeler aldıkları eşyaları genellikle 1 yıldan fazla kullanır. Pek çok eşya zaman içerisinde yapısal özellikleri gereği deformasyona uğramaya başlar. Bunun sonucunda eşyaların ekonomik değeri azaldığı için varlıkların ekonomik ömrü boyunca gider yazılması gerekmektedir

Amortisman ayırma ise bazı koşullara bağlanmıştır. Bu kapsamda amortisman ayırma konusu eşya, işletmede bir yıldan fazla kullanılabilir durumda ve yıpranabilir, deformasyona uğrayabilir veya zamanla kıymetten düşebilecek bir yapıda olmalıdır. Ayrıca değerleme gününde kullanıma hazır ve envantere dahil olmalıdır. İktisadi kıymetin değerinin ise yasal olarak belirlenen amortisman sınırını aşması gerekmektedir.

Amortize edilebilecek mallar ülkemizde geçerli olan Vergi Usul Kanunu kapsamında belirlenmiştir. Bu varlıkların ortak noktası; zaman içerisinde yıpranabilecek, eskiyebilecek ve değerini yitirebilecek özelliklerde ve en az 1 yıldır işletme bünyesinde bulunmakta olmasıdır. Farklı işletmeler göz önüne alınarak amortisman uygulanmakta olan mal ve varlıkların bazıları şu şekildedir:

-Gayrimenkuller

-İşletmede demirbaş olarak kabul edilmekte olan alet, ekipman ve eşyalar

-Ev döşemede kullanılan bazı eşyalar

-Telif hakları

-Sinema filmleri

-Mefruşat

-Iktisadi bazı kıymetler

-Sera

-Nakış makineleri

-Peştemal

-Fabrika, atölye, istasyon

-Çöp temizleme araçları

-Doğalgaz basınç ölçüm istasyonları

-Prefabrik yapılar

-Apartman ve emsal binalar

Amortisman Nasıl Hesaplanır?

Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 315. maddesinde belirtildiği üzere amortismana tabi olan maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nın iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini dikkate alarak tespit ve ilan ettiği oranlar üzerinden hesaplanmaktadır. Amortisman hesabı yapmak için farklı yöntemler kullanılabilir. En sık kullanılan amortisman hesaplama yöntemleri şu şekildedir:

Maddi duran varlığın tutarına sabit bir amortisman oranı uygulanarak ya da tutar ekonomik ömre bölünerek hesaplanması normal amortisman hesaplama yöntemidir.

Örneğin bir işletme %18 KDV hariç olmak kaydıyla ederi 10.000 TL olan bir demirbaş edinmiş ve bu demirbaşın ekonomik ömrü 10 yıl olsun. Normal amortisman yöntemi ile hesaplama yapmak için öncelikle;

Amortisman oranı 1/ekonomik ömür olarak hesaplanır. Diğer bir deyişle 1/10 = 0,10’dur. Yüzde olarak karşılığı ise %10’dur.

Bu durumda yıllık amortisman değeri:  10.000 x %10 = 1.000 TL olur.

Aynı hesap, tutar ekonomik ömre bölünerek te yapılabilir. 10.000 / 10 = 1.000 TL

Hızlandırılmış amortisman yöntemi olarak da bilinen azalan bakiyeler yönteminde varlıklar, normal amortismana göre iki kat hızı giderleşmektedir. Giderleşme işlemi ise alış tutarı üzerinden değil de, sene başına devreden net defter değeri üzerinden hesaplanmaktadır.

Örneğin bir işletme %18 KDV hariç olmak kaydıyla ederi 100 TL olan bir demirbaş edinmiş ve bu demirbaşın ekonomik ömrü 5 yıl olsun.

İlk yıl: 100 / 5 x 2 = 40 TL

İkinci yıl: (100 – 40) = 60 / 5 x 2 = 24 TL

Üçüncü yıl: (60 – 24) = 36 / 5 x 2 = 14,40 TL olarak giderleştirilmekte ve hesap her yıl bir önceki yıl baz alınarak bu döngüde devam etmektedir. Diğer bir deyişle bu yöntemde giderleşme miktarı giderek azalmaktadır.

Fevkalade amortisman yöntemi ise deprem, sel, yangın gibi doğal afetler ve benzeri ekstrem durumlarda varlıkların sabit değerinin kısmen ya da tamamen kaybolmasıyla uygulanır. İşletmeler bu tür durumlarda ilgili idareye başvurarak varlıkların belirli bir bölümünün amortize edilmesini talep edebilmektedir.

Amortisman Hesaplama Yöntemleri Nelerdir?

Vergi Usul Kanunu’nun 315. maddesine göre amortismana tabi olan maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nın iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini dikkate alarak tespit ve ilan ettiği oranlar üzerinden hesaplanmaktadır. Amortisman hesabı için farklı yöntemler kullanılması mümkündür. En çok kullanılan amortisman yöntemleri aşağıda belirtilmiştir.

Normal Amortisman Yöntemi

Eşit tutarlı amortisman olarak da bilinir. Amortisman tutarı maddi duran varlığın tutarına sabit bir amortisman oranının eklenmesi ya da tutarın, ürünün ekonomik ömrüne bölünmesiyle hesaplanır.

Azalan Bakiyeler Yöntemi

Mallar normal amortismana göre iki kat daha hızlı bir şekilde giderleşmekte olup hesap, net defter değeri üzerinden gerçekleştirilmektedir.

Fevkalade Amortisman Yöntemi

Doğal afetler gibi olağan dışı durumlarda varlıkların yitirilmesi sonucu kullanılan amortismandır. Olağan dışı durumlarda ilgili durumlara başvurularak varlığın belirli bir kısmının amortize edilmesi mümkündür.

Amortisman Hangi Hesapta İzlenir?

Birikmiş amortisman, maddi duran varlıklar hesap grubunda yer almaktadır. Maddi duran varlıklar hesap kodu 25 olup birikmiş amortisman kodu 257 olarak geçmektedir. Normal hesap gruplarında artış sol tarafta, azalış ise sağ tarafta kaydedilmekle birlikte birikmiş amortismanda tam tersi şekilde gerçekleşmektedir. Çünkü birikmiş amortisman hesabı aktif düzenleyici nitelikte bir hesaptır. Ayrıca birikmiş amortisman hesabı sadece dönem sonlarında yapılmaktadır.

Birikmiş Amortisman Nedir?

Bir varlığın kalan amortisman payını hesaplamak ya da duran varlığın satılması veya devredilmesi hâlinde hesabı kapatmak için birikmiş amortisman kullanılır. Bir duran varlık için ayrılmış amortisman paylarının toplamı, birikmiş amortisman olarak adlandırılır. Bununla birlikte ömrü tamamlanmamış varlıklarda birikmiş amortisman hesabı devam eder. Birikmiş amortismanın sonlanması için varlık ömrünü tüketmeli, satışı ya da devri gerçekleşmelidir.

İşletmeler tarafından satın alınan ve kullanılan duran varlıklar, belirli bir faydalı ömre sahiptir. İşletme muhasebecileri duran varlıkların faydalı ömrü boyunca belirli sürelerde amortisman gideri kaydetmektedir. Muhasebecilerin bu şekilde ayrı bir gider ayırma nedeni, işletmenin sahip olduğu duran varlıkların satın alma bedelinin faydalı ömür boyunca hesaben yok edilmesi olarak ifade edilebilir.

Birikmiş amortisman; kayda geçmiş, ödemesi ayrılmış amortisman olarak tanımlanabilir. Birikmiş amortisman hesabı; faydalı ömrünü tamamlamış, satılmış ya da devredilmiş duran varlıklarda son derece önemlidir. Bir şirketin satın alındığı ve amortisman payı ayrılmasına karar verdiği duran varlık satıldığı ya da devredildiği zaman birikmiş amortisman hesabı kapatılmaktadır. Normalde alacak olarak kaydedilen hesap satıldıktan sonra borç olarak işlenmektedir.