Çalışma hayatında zaman zaman işverenin ihtiyaçları doğrultusunda normal çalışma süresinin üzerine çıkılması gerekebilir. Fazla mesai olarak tanımlanan bu durum, Türk İş Hukuku’na göre belirli kurallar çerçevesinde ücretlendirilir. Çalışanın fazla mesaiye dair yasal haklarının bilinmesi, iş ilişkilerinin sağlıklı yürümesi açısından önemlidir. Fazla mesai hesaplaması, belirli bir saat sınırının aşılmasıyla birlikte devreye girer ve saatlik ücret üzerinden yapılır. Uygulamada temel alınan kriterler ise net olarak belirlenmiştir. Bu içeriğimizde, 2025 yılı güncel verileri ışığında fazla mesai hesaplamasının nasıl yapıldığını detaylı olarak bulabilirsiniz.
İçindekiler
Fazla Mesainin Tanımı ve Yasal Dayanağı
4857 sayılı İş Kanunu, fazla mesaiyi haftalık kırk beş saatin üzerindeki çalışmalar olarak tanımlar. Bu süre, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesiyle farklı şekilde belirlenmediği sürece geçerlidir. Yani haftalık çalışma süresi kırk beş saatin altında belirlenmişse fazla mesai buna göre değerlendirilir. Kanuna göre fazla mesaiye kalan işçiye, yaptığı her fazla saat çalışması için normal saat ücretinin %50 fazlası ödenmelidir. Bu kural, fazla çalışmanın ücretlendirilmesi konusunda temel alınan yasal düzenlemeyi oluşturur. Fazla mesai yalnızca işçinin rızasıyla yapılabilir ve yıllık sınırı 270 saat ile sınırlıdır.
Haftalık Çalışma Süresi Aşıldığında Hesaplama Nasıl Yapılır?
Bir çalışanın haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlendiğinde, bu sürenin üzerindeki her saat fazla mesai olarak değerlendirilir. Örneğin haftada 48 saat çalışan bir işçi, 3 saat fazla mesai yapmış kabul edilir. Hesaplamada öncelikle çalışanın aylık brüt maaşı üzerinden saatlik ücret belirlenir. Aylık ücret, 225’e bölünerek saatlik ücret bulunur. Ardından fazla çalışılan saat sayısı bu tutarla çarpılır ve ortaya çıkan değere %50 zam uygulanır. Elde edilen tutar, çalışana fazla mesai ücreti olarak yansıtılır. Bu hesaplama işverenin bordro sistemine göre aylık olarak yapılır.
2025 Fazla Mesai Ücreti Nasıl Belirlenir?
2025 yılı itibarıyla fazla mesai hesaplamasında temel alınan brüt asgari ücret 20.002,50 TL’dir. Bu tutara göre saatlik brüt ücret 20.002,50 TL ÷ 225 = 88,90 TL olarak hesaplanır. Yasal düzenlemeye göre fazla mesai ücretinde %50 zam uygulandığı için 1 saatlik fazla mesai ücreti 88,90 TL + (%50’si olan) 44,45 TL = 133,35 TL olur. Dolayısıyla 2025 yılı içinde bir çalışan, her fazla saat için 133,35 TL brüt ücret kazanır. Net ücret hesaplamasında gelir vergisi, damga vergisi ve sigorta prim kesintileri dikkate alınır. İşveren bu hesaplamayı bordroda açık biçimde göstermelidir.
Resmi Tatil ve Bayram Günlerinde Fazla Mesai Uygulaması
Resmi tatiller ve dinî bayram günleri gibi özel günlerde yapılan çalışmalar, fazla mesai kapsamında değerlendirilmez. Bu günlerde çalışmak, işçinin onayıyla ve ayrı bir ücretlendirme esasına göre yapılır. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçi, resmi tatil günlerinde çalışması hâlinde bir günlük ücretine ek olarak aynı tutarda bir günlük daha ücret almaya hak kazanır. Yani resmi tatil gününde tam gün çalışan bir işçiye iki yevmiye ödenir. Bu ödeme, fazla mesaiyle aynı hesaplama sistemine tabi değildir ve %100 ücret artışı şeklinde uygulanır. Tatil günlerinde yapılan çalışmalarda çalışanın rızası zorunludur.
Fazla Mesai Ücretinde Dikkate Alınan Unsurlar Nelerdir?
Fazla mesai ücretinin doğru hesaplanabilmesi için bazı temel unsurlar dikkate alınır. Çalışanın brüt maaşı, ücretin belirlenmesinde doğrudan rol oynar. Aylık brüt gelir sabit olduğunda, hesaplama formülü değişmez. Ancak prim, ikramiye ya da yol ve yemek yardımı gibi ödemeler brüt maaşa dâhil edilmez. Yalnızca sabit brüt ücret esas alınır. Fazla çalışmanın günlük değil haftalık toplam süreye göre belirlenmesi gerekir. Günlük fazla süre değil, haftalık kırk beş saatin üzerindeki toplam saat dikkate alınarak hesaplama yapılır. Ayrıca gece çalışmaları, vardiya sistemi ya da vardiya dışı çağrı süreleri gibi detaylar hesaplamada farklı uygulamalar gerektirebilir.
İşverenin Fazla Mesai Kayıt Yükümlülüğü ve İşçinin Hakları
İşveren, yaptığı fazla mesai ödemesini yazılı belgeyle belgelemekle yükümlüdür. Bordrolarda fazla mesai ücreti, çalışma süresiyle birlikte açık şekilde gösterilmelidir. İş Kanunu, fazla mesai kayıtlarının düzenli şekilde tutulmasını zorunlu kılar. Aksi hâlde doğacak ihtilaflarda işçi, fazla çalıştığını tanık, belge ya da fiili kayıtlarla ispatlayabilir. İşçinin fazla çalışmayı reddetme hakkı da vardır. Fazla mesai yapmayı kabul etmeyen işçi, bu gerekçeyle işten çıkarılamaz. İşveren tarafından yazılı onay alınmaksızın yapılan fazla mesailer, yasal dayanak kabul edilmez. İşçi, fazla çalışmaları karşılığında ücret ödenmediği takdirde yasal yollara başvurma hakkına sahiptir. Bu hak, bireysel başvuru ve toplu iş uyuşmazlığı kapsamında korunur.
