Ülkemizde geçerli olan kanunlar kapsamında işletme sahiplerinin ödemesi gereken farklı vergi türleri vardır. Geçici vergi de bunlardan biridir. İşletme sahiplerinin bilmesi ve titizlikle takip etmesi gereken vergi kalemleri arasında yer alan geçici vergi ödemesinin yapılabilmesi için geçici verginin kapsadığı vergi türleri ve geçici vergi dönemi bilinmelidir.

Peşin vergi olarak da bilinen geçici vergi, gelir vergisi ve kurumlar vergisi mükelleflerini ilgilendiren bir vergi türü olma özelliğine sahiptir. Geçici vergi, gelir vergisi ve kurumlar vergisi hesabı için yıl sonunu beklemeksizin yıl içinde üçer aylık dönemlerde elde edilen kazanç üzerinden peşin olarak tahsil edilebilmektedir. Geçici vergi dönemleri 3 aylık periyotlarda olduğu için aylık ya da yıllık olarak beyan edilen diğer vergi türlerinden ayrılmaktadır. Hem gelir vergisi hem kurumlar vergisi mükellefleri, geçici vergi dönemlerinde geçici vergi beyan edip ödeyebilir.

Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri, kurumlar vergisi mükellefleri ve serbest meslek erbaplarının kazançları üzerinden geçici vergi ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ayrıca adi ortaklıklar, kollektif şirketler ve adi komandit şirketler geçici vergi mükellefi olmasalar dahi şirket ortaklarının elde ettiği kazançlar gelir vergisi kapsamına girmektedir.

Bu kapsamda geçici vergi mükellefleri şu şekilde sıralanabilir:

-Serbest meslek sahipleri

-Kurumlar vergisi mükellefleri

-Basit usulde vergilendirilenler harici ticari kazanç elde edenler

-Adi ve komandit şirket ortakları

Bunların yanı sıra Türkiye’de iş yeri ya da daimi temsilcisi olan dar mükellef kurumlar da geçici vergi ödeme yükümlülüğüne sahiptir.

Geçici Vergi Nasıl Hesaplanır?

Geçici vergi oranı, gelir vergisi ve kurumlar vergisine göre değişir. Bu nedenle geçici vergi hesaplaması sırasında öncelikle vergi mükellefinin esas alacağı oranı belirlemek gerekir. Bu aşamadan sonra 3 aylık dönemlere göre hesaplanan esas kazanç üzerinden ödenmesi gereken geçici vergi tutarı hesaplanabilir.

Gelir vergisi mükellefi olan bir işletme sahibi üzerinden örnek verelim ve işletme sahibinin geçici vergi dönemlerine göre ticari kazancının aşağıdaki şekilde olduğunu varsayalım:

Dönem (Ocak, şubat, mart): 1.000 TL

Dönem (Nisan, mayıs, haziran): 2.000 TL

Dönem (Temmuz, ağustos, eylül): 1.500 TL

Dönem (Ekim, kasım, aralık): 2.000 TL

Gelir vergisi mükellefleri için dikkate alınması gereken %15 geçici vergi oranına göre işletme sahibinin ödemesi gereken tutar şu şekilde hesaplanabilir:

Dönem için geçici vergi tutarı: 1000 x 0,15 = 150 TL

Dönem için geçici vergi tutarı: 2000 x 0,15 = 300 TL

Dönem için geçici vergi tutarı: 1500 x 0,15 = 225 TL

Dönem için geçici vergi tutarı: 2000 x 0,15 = 300 TL

Bununla birlikte yıl içindeki kazancın gelir vergisi diliminin ilk basamağında kalması durumunda kümülatif gelir vergisi hesabıyla geçici vergi hesabı eşit olmaktadır. Yıllık elde edilen kazancın %15’lik dilimi geçmesi durumunda yıl içinde ödenen geçici vergi düşülmekte ve geriye kalan bölüm için ek ödeme yapılmaktadır.

2024 yılı için belirlenmiş olan gelir vergisi dilimleri ve buna bağlı olarak uygulanan vergi oranları aşağıda listelenmiştir:

Gelir Dilimi

Vergi Oranı

-110.000 TL’ye kadar

%15

-230.000 TL’nin 110.000 TL tutarından 16.500 TL, fazlası için

%20

-580.000 TL’nin 230.000 TL tutarından 40.500 TL, fazlası için

%27

-3.000.000 TL’nin 580.000 TL tutarından 135.000 TL, fazlası için

%35

-3.000.000 TL’den fazla tutarlarda 3.000.000 TL’lik kısım için 982.400 TL, fazlası için

%40

Geçici Vergi Beyannamesi Nedir?

Peşin vergi olarak da adlandırılan geçici vergi; ticari kazanç sahipleri, serbest meslek erbabı ve kurumlar vergisi mükellefleri için vergilendirme dönemlerinde elde ettikleri kazanç üzerinden uygulanan bir vergi türüdür. Basit usulde vergilendirilen mükellefler, bu uygulamadan hariç tutulur.

Mükelleflerin üçer aylık dönemlerde elde ettiği kâr ya da zarar üzerinden hesapladığı geçici vergiyi beyan ettiği belge, geçici vergi beyannamesi olarak adlandırılır. Mükelleflerin dönem sonunda vergi dairesine sunduğu geçici vergi beyannamesi, kâr üzerinden hesaplanan geçici verginin ödenmesini sağlamaktadır.

Geçici vergi beyannamesi, belirlenmiş olan üç aylık dönemlerde kazanç üzerinden hesaplanır, Gelir ve Kurumlar Vergisi’ne mahsuben ödenir. Bu sayede yıl sonunda yapılacak olan toplu kâr/zarar hesaplaması yerine dönemsel olarak kazanç vergilendirilmiş olmaktadır.

Söz konusu sistem sayesinde vergi mükelleflerini yıl sonu gelirlerini daha efektif bir şekilde yönetmesi mümkün olur. Ayrıca devlet de vergi gelirlerini düzenli bir şekilde tahsil eder. Geçici vergi toplu vergi yükünün önüne geçer ve işletmelerin nakit akışını düzenlemesine yardımcı olur. İşletmeler yıl sonunda karşılaşacakları büyük vergi yüklerine karşılık, kazançları doğrultusunda düzenli ödemeler yapabilir ve düzenli ödemeler yaparak finansal planlamalarını daha sağlıklı bir şekilde gerçekleştirebilir.

Mükelleflerin durumuna bağlı olarak geçici vergi beyannamesine bazı belgelerin eklenmesi gerekir:

İşletme defteri tutmakla yükümlü olan mükellefler, geçici vergi beyannamesine hesap özeti eklemelidir.

Serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler, geçici vergi beyannamelerine serbest meslek kazancı bildirimi eklemelidir.

Kurumlar vergisi mükellefleri ve bilanço defteri tutan mükellefler ise geçici vergi beyannamelerine gelir tablosu eklemelidir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 120. maddesine göre geçmiş dönemlere ait geçici vergi %10’u aşan tutarda eksik beyan edildiği takdirde eksik beyan edile kısım re’sen ya da ikmalen tarh edilmektedir. Bu durumda vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi uygulanması gündeme gelir.

Mahsup süresinin geçmesinden sona kesinleşen geçici vergiler terkin edilse de, faiz ve cezalar tahsil edilmektedir. %10’luk yanılma payı ise beyan edilmesi gereken geçici vergi matrahı üzerinden hesaplanmaktadır.

Tahakkuk ettirilmiş ancak ödenmemiş olmasından dolayı yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup imkânı bulunmayan geçici vergi tutarları terkin edilmektedir. Terkin edilen geçici vergi tutarı içinse vade tarihinden terkin edilmesi gereken tarih olan yılık beyannamenin verilmesi gereken kanuni sürenin başlangıç tarihine kadar gecikme zammı uygulanmaktadır.

Tahakkuk ettirilmiş ancak ödenmemiş geçici vergi, yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir ya da kurumlar vergisinden mahsup edilemez.

Mükelleflerin gelir vergisi beyannamelerinde ya da kurumlar vergisi beyannamelerinde tabi olduğu istisna ve indirim uygulamaları, aynı zamanda geçici vergi için de geçerli olmaktadır. Diğer bir deyişle geçici vergi beyannameleri için söz konusu istisna ve indirimler gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin gelir ve kurumlar vergisi kazanç beyannamelerine dayanmaktadır.

Geçici vergiye tabi olan kazançlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

-Ticari faaliyetler sonucu elde edilen kazançlar

-Kurumlar vergisi mükelleflerinin kazançları

-Serbest meslek gelirleri

-Gerçek usulde ticari kazanç elde edenlerin gelirleri

-Geçici vergi kapsamına girmeyen kazançlar da aşağıda listelenmiştir:

-Zirai kazançlar

-Diğer kazanç ve iratlar

-Arızi kazançlar

-Ücret, menkul ve gayrimenkul sermaye iradı

-Değer artış kazançları

En çok merak edilen konulardan biri de geçici vergiye esas kazançların nasıl tespit edileceğidir. Mükellefler ilk olarak ilgili hesap döneminin 3, 6, 9 ve 12 aylık mali tablolarını esas alarak Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 120. maddesi hükmüne göre geçici vergi dönemi kazancını belirler. Geçici vergiye ilişkin kazançların tespiti aşamasında dönemsellik esasına uyulması ve Vergi Usul Kanunu’nun değerlemeye ilişkin hükümlerinin dikkate alınması gerekir.

Geçici Vergi Oranı Ne Kadar?

Gelir vergisi mükellefleri ve kurumlar vergisi mükellefleri, farklı geçici vergi oranlarına tabidir. 2024 geçici vergi oranları aşağıdaki tabloda yer almaktadır:

Vergi Türü

Oran

2024 Geçici Gelir Vergisi Oranı

%15

2024 Kurum Geçici Vergisi Oranı

%25

Finansal Kurumlar İçin

%25

Geçici vergi hesaplamasında mükelleflerin üçer aylık dönemlerdeki kâr/zarar durumu yıl başından ilgili dönemin sonuna kadar kümülatif olarak hesaplanır. Bir önceki dönemde hesaplanmış olan geçici vergi tutarı beyannamede düşülür. Bu sayede bir önceki döneme ek olarak elde edilen kâr üzerinden vergi tahakkuk etmektedir.

Kimler Geçici Vergi Ödemez?

Geçici vergiye tabi olmayan mükellefler aşağıda sıralanmıştır:

-Adi ortaklıklar, kollektif ve adi komandit şirketler

-Basit usulde vergilendirilen gelir vergisi mükellefleri

-Tasfiye dönemindeki kurumlar vergisi mükellefleri

-Yıllara sari inşaat (yapımı bir takvim yılından daha uzun süren taahhüt işleri) ve onarım işi yapanlar

-Ücret geliri elde edenler

-Zirai kazanç sahipleri

-Menkul ve gayrimenkul sermaye iradı sahipleri

-Kazançları vergiden istisna edilen serbest meslek erbabı ile noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar

Peki, kimler geçici vergi mükellefidir? Geçici vergi, kazanç üzerinden ödenecek verginin üçer aylık dönemlerde parça parça tahsil edilmesi şeklinde tanımlanabilir. Yani geçici vergi, gelir ve kurumlar vergisi dışında ayrıca ödenen bir vergi türü değildir.

Ödenen geçici vergi yıl sonunda; gelir vergisi mükelleflerinin takip eden yılın mart ayında vereceği gelir vergisi beyannamesinden ve kurumlar vergisi mükelleflerinin takip eden yılın nisan ayında vereceği kurumlar vergisi beyannamesinden mahsup edilmektedir.

Geçici Vergi Yılda Kaç Kez Ödenir?

Geçici vergi 3 aylık dönemler şeklinde olmak kaydıyla 1 yılda 4 kez ödenir. Geçici verginin beyanı için “Geçici Vergi Beyannamesi” olarak adlandırılan belge kullanılır. 3 aylık dönemi izleyen 2. ayın 17. günü akşamına kadar geçici vergi beyannamesi ibraz edilir. Beyanname verilen ayın 17. günü akşamına kadar ödeme yapılır.

Geçici vergi beyanı, internet vergi dairesi ya da e-Devlet üzerinden giriş yaparak gerçekleştirilebilir. Giriş yaptıktan sonra ilgili menü üzerinden “Beyanname” seçeneğine tıklanır ve “Geçici Vergi Beyannamesi” seçeneği bulunup form doldurulur.

Beyannamenin doldurulması sırasında döneme ait gelir ve giderler ile diğer mali bilgiler eksiksiz ve doğru bir şekilde girilmelidir. Beyanname elektronik olarak imzanlandıktan sonra gönderilir. Belirtilen tarihte yine İnternet Vergi Dairesi üzerinden ya da bankalar aracılığıyla EFT, havale veya kredi kartı gibi yöntemler kullanılarak ödeme yapılabilir. 3 aylık olarak ödenmeyen geçici vergi, yıllık beyannamede geçen gelir ve kurumlar vergisinden terkin edilir. Terkin edilen kısma ayrıca gecikme zammı uygulanır.