İzaha Davet Nedir?

Ülkemizde vergileme sistemi beyan esasına dayanmakta olup mükellefler, vergi kanunların ön gördüğü defter ve belge düzenine göre kayıt yapar, ödenecek vergiyi hesaplayıp beyan eder. Mükelleflerin beyanının doğru olup olmadığı vergi incelemesi ile kontrol edilir. Vergi incelemesi çok uzun sürdüğü ve inceleme oranı yetersiz olduğu için mükellefler arası haksız rekabet söz konusu olabilir.

Günümüzde her tür bilgi elektronik veri şeklinde depolanmakta olup verilerin elektronik yollarla toplanması ve toplanan verilerin daha etkin bir şekilde kullanılmaya başlamasıyla mükelleflerin beyanlarının doğruluğunu sorgulama imkânı artmıştır. 

Bilgi, belge, bulgu ve verilerden yola çıkılarak yapılan analizler sonucu tespit edilen konular kapsamında vergi kaybına neden olması riski olan mükellefler hakkında yetkili mercilerin yaptığı ön tespitlere ilişkin olarak mükelleflerden açıklama talep edilmesi izaha davet olarak adlandırılır. 

İzaha davet uygulamasıyla belirlenen konular kapsamında İdare tarafından yapılan tespitlere ilişkin olarak öncelikle mükelleflerden açıklama talep edilir. Mükelleflerin olayların gerçek mahiyetinin tespitine katkıda bulunması, vergiye gönüllü uyumun artırılması ve idareyle mükellef arasındaki uyuşmazlıkların azaltılmasının sağlanması amaçlanır.

İzaha Davet Edilen Mükellef Ne Yapmalı?

Kendilerine izaha davet yazısı gönderilen mükellefin, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde yazılı olarak ya da ilgili komisyona sözlü olarak izahta bulunması gerekir. Mükellefler yazılı izahatı, internet vergi dairesi üzerinden yapabileceği gibi doğrudan bağlı olduğu vergi dairesine yazılı olarak da yapabilir.

Süresinde yapılan izah, Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu tarafından en geç 45 gün içinde değerlendirilip sonuca bağlanır. İzaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, yazının kendisine tebliğ edildiği tarihten başlayarak 30 uncu gün sonuna dek izahta bulunabileceği gibi izah yerine geçecek beyanname de vermesi söz konusu olabilir. 

Komisyon tarafından izah değerlendirme sonuç yazısının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 uncu günün sonuna dek izahı kabul edilmeyen mükelleflerin Vergi Usul Kanununda belirtilen indirimli ceza uygulamasından yararlanabilmesi için ön tespit konusuyla ilgili olarak izaha davet kapsamında beyanname vererek ödeme yapması gerekir.

Kendisine SMİYB Kullanımı ön tespit yazısı gönderilen mükelleflerin, yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 uncu günün sonuna dek beyanname ve/veya bildirimlerini düzeltmesi gerekir.

İzahın Değerlendirilmesi Sonucunda Neler Yapılır?

Mükellef tarafından vergi kaybına sebebiyet verilmediğine ilişkin yapılan izahın;

• Komisyon tarafından kabul edilmesi diğer bir deyişle vergi kaybı olmadığının değerlendirilmesi durumunda bu durum mükellefe bildirilmektedir. Komisyon tarafından ön tespit konusuyla ilgili olarak vergi kaybına neden olmadığı değerlendirilen mükellefler hakkında vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk işlemi gerçekleştirmez.
• Komisyonca yeterli bulunmaması durumunda ise alınan karar mükellefe bildirilir. Ön tespit tutanağındaki tutar beyan edilerek ödenmesi gerektiği belirtilir. Bildirim üzerine mükellefin, kararın tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde hiç verilmemiş olan beyannamesini ya da eksik ya da hatalı beyanını düzeltmesi gerekir. 

İzahı kabul edilmeyen mükellefler tarafından ön tespitte belirtilen hususlara ilişkin olarak izaha davet kapsamında beyanname verilmesi ve beyan üzerine tahakkuk edecek verdilerin ödemesinin geciktiği her ay ve kesri için gecikme zammı oranındaki izah zammıyla aynı sürede ödenmesi şartıyla kayba uğratılan vergi üzerinden %20 oranında vergi ziyaı cezası kesilir. 

Yapılan izah, kayba uğramış olabilecek vergi tutarını doğrular nitelikte olur ya da yeterli bulunmasa ve mükellef ön tespit konusuyla ilgili beyanname vermemişse, vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk işlemi yapılır.

Kaçakçılık Fiilini İşleyenlerde Durum Nedir?

Vergi Usul Kanunu’nda bulunan kaçakçılık fiilleriyle verginin kayba uğratılmış olabileceği durumlarda haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilmez. Sahte ya da muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine ilişkin ön tespitlerde, kullanılan sahte ya da muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, (2022 yılı için) bir takvim yılında 148.000 TL’yi geçmeyen ya da bu tutarı geçse de ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir. 

Mükellefler haklarındaki tespite ilişkin yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerini verir, eksik ya da yanlış yapılan vergi beyanını tamamlar ya da düzeltir ve ödeme süresi geçmiş olan vergileri, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için gecikme zammı oranında bir zamla aynı sürede ödenmesi kaydıyla vergi ziyaı cezası, kayba uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir. Bu durum vergi incelemesine ve gerekirse tarhiyatın ikmaline engel değildir. 

İndirimli Kesilen Ceza İçin Mükelleflerin İndirim ya da Uzlaşma Hakkı Var mıdır?

Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi ziyaı cezası kesilmesi hâlinde, mükellefler bu ceza için indirim talep edebilir ya da tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunabilir. Söz konusu Kanunun 370 inci maddesinin (b) fıkrası kapsamında sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinden dolayı ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükelleflerin ise kesilen cezaya ilişkin tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunması söz konusu değildir. Ancak Vergi Usul Kanunu kapsamında cezada indirim talep etmeleri mümkündür.

Vergi Usul Kanunu kapsamında indirimli ceza uygulanması için gereken şartlardan herhangi birini taşımadığı anlaşılan mükellefler, vergi incelemesine başlanılmadan ya da takdir komisyonuna sevk edilmeden beyannamelerini vermesi durumunda, kayba uğratılan vergi üzerinden Vergi Usul Kanununu uyarınca %50 oranında vergi ziyaı cezası kesilmektedir.

Vergi Usul Kanunu kapsamında verilen beyanname üzerine tahakkuk eden vergiler ile izah zammının mükellef tarafından 30 günlük süre içerisinde ödenmemesi hâlinde, %20 oranında kesilmiş olan indirimli ceza, %50 oranı esas alınarak ikmal edilmekte ve izah zammı gecikme faizine dönüştürülmektedir.