Serbest Meslek Kazancının Matrah Tespiti Nasıl Yapılır?

Ülkemizde geçerli olan Gelir Vergisi Kanunu’nun 65. Maddesinde yer alan serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesai, ilmi ya da mesleki bilgi ya da ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işveren tabi olmadan, şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması olarak tanımlanmaktadır. Aynı madde kapsamında, her tür serbest meslek faaliyetinden doğan kazançların serbest meslek kazancı olduğu belirtilmektedir.

Serbest Meslek Kazancında Makbuz Ne Zaman Düzenlenmektedir

Tahsil esasının geçerli olduğu serbest meslek kazancında makbuz hizmet bedeli tahsil edildiği zaman düzenlenir, gelir olarak serbest meslek kazanç defterine işlenir.  Bununla birlikte Gelir Vergisi Kanunu’na göre tahsil esası geçerli olmasına karşın KDV Kanunu’na göre, KDV açısından vergiyi doğuran olay malın teslimi ile hizmetin ifasına bağlı olmaktadır. Bu durumda serbest meslek erbabı, hizmeti vermiş ancak hizmet bedelini tahsil edememiş olsa dahi KDV söz konusudur.

Denizli Vergi Dairesi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Grup Müdürlüğü’nün verdiği bir özelge, bu tür durumlarda serbest meslek makbuzu düzenlenmesi gerektiğini ancak makbuz üzerinde yalnızca KDV tutarına yer verilerek “………….. TL tutarında hizmet yapılmasına ilişkin olup bedeli tahsil edilmemiştir.” şeklinde bir not yazılması gerekliliğinden bahseder.

Aynı kapsamda, KDV tutarı için önceden makbuz düzenlenmesine karşın hizmet bedeli sonradan tahsil edildiğinde, tahsilat anında serbest meslek makbuzu tahsil edilen tutar için yeniden düzenlenir ve makbuzun üzerine “KDV için ……. gün ve….. … sayılı serbest meslek makbuzu düzenlenmiştir.” şeklinde bir ibare eklenebilir.

Serbest Meslek Kazancı Nasıl Belirlenir?

Gelir Vergisi Kanunu’nun 67. maddesine göre kısaca serbest meslek kazancı; bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığında tahsil edilen ve parayla temsil edilmesi mümkün menfaatlerle yapılan giderler arasındaki fark olarak tanımlanır. Kısaca serbest meslek kazancı, serbest meslek erbabının geliriyle gideri arasındaki olumlu fark ile ifade edilebilir.

Serbest Meslek Kazancında Gelirler Nelerdir?

Serbest meslek erbabı, mesleki kazancını serbest meslek kazanç defteri üzerinden tespit etmektedir. Ülkemizde serbest meslek defteri, 01/01/2018 tarihinden itibaren Defter Beyaz Sistemi üzerinden elektronik olarak tutulmaktadır. Elektronik serbest meslek defterlerinde gelirler ile giderler ayrı bölümlere kaydedilir.

Serbest meslek faaliyetinde gelir, tahsil esasına göre tespit edilmekle birlikte serbest meslek erbapları için, nakden tahsil edilmemiş olmasına karşın, aşağıda yer verdiğimiz çeşitli hallede tahsil olarak kabul edilir. 

• Ittıla hasıl etmeleri kaydıyla, namlarına icra dairesine, kamu müessesesine, notere, bankaya ya da postaya para yatırılması
• Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın bir başka şahsa temliki ya da müşterisine olan borcuyla takası

Serbest meslek kazancının tespiti aşamasında dikkat edilmesi gereken noktaları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Müşteriden ya da müvekkilden, serbest meslek faaliyetiyle ilgili olmak kaydıyla para ve ayın şeklinde alınan gider karşılıkları kazanca ilave edilir.
• Amortismana tabi iktisadi kıymetler elden çıkarıldığı takdirde Vergi Usul Kanunu’nun 328. maddesine göre hesaplanan müspet fark kazanca ilave edilir.
• Vergi, resim, keşif, harç, bilirkişilik, şahitlik ve ekspertiz gibi hususlara harcanmak kaydıyla müşteriden ya da müvekkilden alınan ve tamamen bu hususlara sarf edilen para ve ayınlar kazanç olarak kabul edilmez.

Serbest meslek erbabının, mesleki faaliyetlere ilişkin gelirleri için iki nüsha halinde Serbest Meslek Makbuzu düzenleme zorunluluğu bulunur. İki nüsha halinde düzenlenen Serbest Meslek Makbuzu’nun bir nüshası müşteriye verilmekte olup bu konuda istisna serbest meslek faaliyetini icra eden hekimler için geçerli olmaktadır. Diş hekimleri ve veteriner hekimler dahil olmak kaydıyla işyerlerinde kredi kartıyla yapılan ödemeler için POS cihazının düzenlediği fişler Vergi Usul Kanunu kapsamında düzenlenmiş serbest meslek makbuzları olarak kabul edilirler.

Serbest Meslek Kazancında Giderler Nelerdir?

Serbest meslek kazancı tespiti sürecinde aşağıda belirtmiş olduğumuz giderler, Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesine göre hasılattan indirilmektedir.

• Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi amacıyla ödenen genel giderler (Bu kapsamda; ikametgahlarının bir kısmını işyeri olarak kullananlar, ikametgah için ödedikleri kiranın tamamıyla ısıtma ve aydınlatma gibi diğer giderlerin yarısını indirme hakkına sahiptirler. İşyeri kendi mülkü olanlar ise kira yerine amortismanı, ikametgahı kendi mülkü olup bunun bir kısmını işyeri olarak kullananlar ise amortismanın yarısını gider olarak yazabilmektedirler.)
• Hizmetliler ile işçilerin iş yerinde ya da iş yerinin müştemilatındaki ibate ve iaşe giderleri, ilaç ve tedavi giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı ile 27. maddede yer verilen giyim giderleri
• Mesleki faaliyetle ilgili olan seyahat ve ikamet giderleri
• Mesleki faaliyette kullanılmakta olan demirbaş eşya, tesisat ve envantere dahil taşıtlar için Vergi Usul Kanunu hükümleri kapsamında ayrılan amortismanlar
• Kiralanan ya da envantere dahil olan ve işte kullanılmakta olan taşıtlara ilişkin giderler
• Satın alınan mesleki yayınlara ilişkin olarak ödenen bedeller
• Mesleki faaliyetlerin ifası için ödenmekte olan mal ve hizmet alım bedelleri
• Serbest meslek faaliyetleri kapsamında emekli sandıklarına ödenen giriş ve emeklilik aidatlarıyla mesleki teşekküllere ödenmekte olan aidatlar