Tek Düzen Hesap Planı Nedir?

İster küçük ister büyük ölçekli olsun tüm işletmeler için muhasebe kayıtlarının eksiksiz ve hatasız bir şekilde tutulması son derece önemlidir. Muhasebe sisteminin belirli bir düzen içerisinde olması için bazı genel çerçevelere uyulması gerekir. Tek düzen hesap planı muhasebede belirli bir sistem dahilinde işlem kolaylığı sağlayan en önemli unsurların başında gelir. Belirli bir sisteme göre hazırlanmış durumda olan hesapların bulunduğu listeye tek düzen hesap planı denilir. 

Tek düzen hesap planı muhasebe işlemlerinin kaydedilmesinde düzen ve kolaylık sağlamakta olup bilanço esasına göre defter tutan işletmelerde tek düzen hesap planının uygulanması bir zorunluluktur. Aynı zamanda hesap planındaki kodların ve hesapların değiştirilmesi söz konusu değildir.

Tek düzen hesap planı işlemlerin muhasebeleştirilmesine temel teşkil eden bir kayıt cetveli olup tanımlı temel hesaplara göre firmaya özel yapılandırılmış alt hesaplarda meydana gelir. Aynı nitelikteki işlemlerin artışlarının ve azalışlarının izlendiği çizelgeler hesap olarak adlandırılır. Kaynak, varlık, borç, alacak gibi her bir unsur için hesap açılmakta olup artışlar ve azalışlar bu hesapların üzerinden izlenir.

İşletmeler tanımlı hesap planı kodları üzerinden kendi gereksinimlerine ve muhasebe sistemlerine uygun olacak şekilde gereken alt hesapları tanımlarlar ve kendi hesap planlarını oluştururlar. 

Standart olarak 3 haneden oluşan ana hesapların ilk hanesi hesap sınıfını ifade eder. 1., 2. ve 3. sınıf hesaplar bilanço aktiflerini, 4. ve 5. sınıf hesaplar bilanço pasiflerini oluşturur. 6. sınıf hesaplar gelir tablosunu ve 7. sınıf hesaplar maliyet hesaplarını gösterir.

Hesap planı sınıfları;

• Dönen varlıklar
• Duran varlıklar
• Kısa vadeli yabancı varlıklar
• Uzun vadeli yabancı varlıklar
• Özkaynaklar
• Gelir tablosu hesapları
• Maliyet hesapları şeklindedir. 

Tek Düzen Hesap Planı Nasıl Oluşturulur?

Ülkemiz sınırları içerisinde faaliyet göstermekte olan tüm tacirlerin 01 Ocak 1994 yılından bu yana uygulamaya koyulmuş olan tek düzen hesap planını kullanma zorunluluğu vardır. Her işletme istediği hesabı seçme ve kullanma hakkına sahip olmakla birlikte tek düzen hesap planında yer alan hesaplarda değişiklik yapılması söz konusu değildir. Seçilen ve kullanılmaya başlanan hesaplar işletmenin muhasebe kayıtlarının temelini oluşturur.

Tek düzen hesap planında bulunan hesapların sıralamasında belirli bir sistem dahilinde oluşturulan kodlar kullanılır. Buna göre tek düzen hesap planında yer alan hesap kodunun ilk rakamı hesabın ait olduğu sınıfı, ikinci rakamı hesap grubunu, üçüncü rakamı ise büyük defter hesabını ifade eder. 

• 1XX : Dönen varlıklar ( Nakit para, bankadaki para, stok paranın yer aldığı ana hesap grubudur. 1 yıl içinde işletme faaliyetleri içinde değerlendirilmesi mümkün olan varlıkları temsil eder)
• 2XX : Duran varlıklar (Arabalar, makinalar vb.)
• 3XX : Kısa vadeli yabancı kaynaklar (1 yıldan kısa olan hesaplar)
• 4XX : Uzun vadeli yabancı kaynaklar (1 yıldan fazla olan hesaplar)
• 5XX : Öz Kaynaklar(Sermaye ya da şirketin önceden gelen karları)
• 6XX : Gelir Tablosu Hesapları (Satışlar, maliyetler, 7XX’den gelen sermayelerin yer aldığı ana hesap grubudur )
• 7XX : Gider Hesapları (Maliyet geliri olmayan gider)
• 8XX : Serbest Hesaplar
• 9XX : Nazım hesaplar (Bilgi amaçlı kullanılan bu hesaplarda yer alan kayıtlar normal faaliyet döneminde işletme içerisindeki kaynaklar değişime etki etmese de, kimi zamanlar işletme kaynaklarındaki değişim oluşturabilecek duruma gelebilirler)

Tek Düzen Hesaplarının İşleyiş Kuralları

Tek düzen hesap planında bulunan tüm hesapların kendi özelliklerine göre işleyiş kuralları vardır. Muhasebede kullanılan iki temel mali tablodan biri bilanço tablosu diğeri gelir tablosudur. 

Ticari işletmelerin varlıklarında ve kaynaklarında ortaya çıkan değişimlerin sonucunu gösteren mali tablo bilanço olarak adlandırılır. Bilançonun aktif ve pasif olmak üzere iki tarafı bulunmakta olup iki taraftaki hesapların işleyiş kuralları birbirinden farklıdır. 

Varlık hesapları bir işletmenin var olabilmesi için gereken değerleri ifade etmekte olup dönen ve duran varlıklar olarak iki alt gruba ayrılır. 100 ve 200 nolu hesaplar dönen varlıklar, 200 ve 300 arasındaki hesaplar ise duran varlıklardır. Varlık hesaplarında yer alan hesaplar ilk kez işlem gördüğünde borç tarafına kayıt yapılırken hesaplarda meydana gelen artışlar borç, azalışlar alacak tarafına kaydedilir.

Varlıkların sağlandığı yer kaynak olarak adlandırılır. Kaynak hesapları kendi aralarında kısa vadeli yabancı kaynaklar, uzun vadeli yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar olmak üzere üçe ayrılır. 300 ve 400 arası hesaplar kısa vadeli yabancı kaynak hesaplarını, 400 ve 500 arası hesaplar uzun vadeli yabancı kaynak hesaplarını, 500 ve 600 arası hesaplar ise öz kaynakları ifade eder. Kaynak hesaplarının çalışma ilkesi varlık hesaplarının tam tersidir. Kaynak hesaplarında gerçekleşen ilk işlem alacak tarafında işlem gördüğü gibi bu hesaplarda ortaya çıkan artışlar alacak, azalışlar borç tarafına kaydedilir.

Gelir tablosunda ticari işletmelerin belirli bir dönemde elde ettiği gelirlerle gerçekleştirdiği giderler yer alır. Gelir tablosu 600 ve 700’lü hesaplardan oluşur. Gelir ticari işletmenin maddi değerinde artış sağlayan işlemlerdir. Ticari faaliyetler sonucunda ortaya çıkan gelir, ilgili gelir hesabının alacak tarafında işlem görür. Dönem sonunda ilgili hesaba aktarıldığında borç tarafına kayıt edilip kapatılır.

Ticari işletmenin maddi değerlerinde azalış oluşturan işlemler giderdir. Ticari faaliyetler sonucunda meydana gelen gider ilgili gider hesabının borç tarafından işlem görmesini sağladığı gibi dönem sonunda ilgili hesaba aktarıldığı zaman alacak tarafına kaydedilir ve kayıt kapatılır.