“Dar mükellefiyet” kavramı, bireylerin ve şirketlerin farklı statülerde değerlendirildiği vergi sistemi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Dar mükellefler, Türkiye’de elde ettikleri gelirler üzerinden vergiye tabi tutulur. Peki, dar mükellef tam olarak nedir? Kimleri kapsar ve nasıl bir vergi rejimine tabidir? Sizin için hazırladığımız yazımızda, bu sorulara yanıt verirken dar mükellefiyet kavramını her yönüyle ele alacağız.
Dar mükellefiyet kavramını daha iyi anlamak için öncelikle “mükellefiyet” teriminin ne anlama geldiğini açıklamak gerekir. Mükellefiyet, kişinin veya kuruluşun vergi ödeme yükümlülüğünü ifade eder. Türkiye’de tam mükellef ve dar mükellef olmak üzere iki farklı mükellefiyet türü bulunur.
Dar mükellefiyet, kişinin veya kurumun Türkiye’de yerleşik olmaması durumunda, yalnızca Türkiye’de elde ettiği gelir üzerinden vergilendirilmesi anlamına gelir. Türkiye’de yerleşik olmayan gerçek veya tüzel kişiler, dar mükellef olarak kabul edilir ve elde ettikleri gelire göre vergilendirilir. Türk Vergi Kanunu’nda dar mükellefler için özel düzenlemeler yer alır. Çünkü bu kişilerin sadece Türkiye kaynaklı gelirleri vergilendirilir.
İçindekiler
Dar Mükellefiyetin Yasal Dayanağı Nedir?
Dar mükellefiyet, Türk Vergi Kanunu’nun 3. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddede, bir kişinin veya kuruluşun Türkiye’deki vergi mükellefiyeti statüsüne, yerleşiklik durumuna göre karar verildiği belirtilir. Türkiye’de ikamet etmeyen, ancak Türkiye’de gelir elde eden kişiler veya kurumlar, dar mükellef statüsünde değerlendirilir. Yerleşiklik; ikametgâhın bulunması, Türkiye’de bir iş yerinin olması veya bir temsilci aracılığıyla sürekli faaliyet yürütülmesi gibi kriterlere göre belirlenir.
Kimler Dar Mükellef Olarak Kabul Edilir?
Dar mükellefler, Türkiye’de yerleşik olmayan, ancak Türkiye’den gelir elde eden kişi ve kuruluşlardır. Bu grup, farklı gelir kaynaklarına bağlı olarak geniş bir yelpazeye sahiptir. Dar mükellef olarak değerlendirilen kişi ve kuruluşları aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz.
Gerçek Kişiler
Gerçek kişi dar mükellefler, Türkiye’de ikâmet etmeyen ancak Türkiye’den gelir elde eden bireylerdir. Kişi, Türkiye’de gayrimenkul kiralıyor veya sermaye yatırımları yapıyorsa elde ettiği gelir üzerinden dar mükellef olarak vergilendirilir. Türkiye’deki bir işverenden maaş alması hâlinde de dar mükellefiyet kapsamına girer.
Tüzel Kişiler
Tüzel kişi statüsündeki dar mükellefler, Türkiye dışında kurulu olan, ancak Türkiye’de gelir sağlayan şirketleri kapsar. Bir yabancı şirket Türkiye’deki bir iş yerinden gelir elde ediyorsa elde ettiği gelir üzerinden dar mükellef olarak vergilendirilir. Bu tür firmalar arasında ithalat-ihracat yapanlar, Türkiye’deki bir projeye yatırım yapanlar veya Türkiye’de geçici faaliyetlerde bulunan şirketler bulunabilir.
Dar Mükellefiyet Kapsamında Hangi Gelirler Vergilendirilir?
Dar mükellefler, Türkiye’den kazandıkları gelirler üzerinden vergilendirilir. Türkiye dışındaki gelirleri ise Türk vergi sistemi tarafından dikkate alınmaz. Dar mükelleflerin hangi gelirleri üzerinden vergiye tabi tutulacağı Gelir Vergisi Kanunu’nda açıkça belirtilmiştir. Dar mükelleflerin vergilendirildiği başlıca gelir türleri aşağıda sıralanmıştır.
Ticari Kazançlar
Bir kişi veya şirket, Türkiye’de dar mükellefiyet kapsamında ticari faaliyet gösteriyor ve bu faaliyetlerden gelir elde ediyorsa sağladığı gelir üzerinden vergi öder. Örneğin Türkiye’de kısa süreli bir inşaat projesi yürüten bir yabancı firma, bu işten elde ettiği kazancı Türkiye’de beyan eder.
Serbest Meslek Kazançları
Türkiye’de serbest meslek erbabı olarak hizmet veren dar mükellefler, bu faaliyetlerden elde ettikleri gelir üzerinden vergi öderler. Danışmanlık, avukatlık veya mühendislik gibi hizmetler, bu kapsamda değerlendirilebilir.
Ücret Gelirleri
Dar mükelleflerin Türkiye’de kazandıkları ücret gelirleri de vergilendirilir. Türkiye’de görevli olan ve maaşını Türkiye’den alan bir yabancı şirketin çalışanı, bu gelir üzerinden vergi ödemekle yükümlüdü.
Gayrimenkul Sermaye İratları
Dar mükelleflerin Türkiye’deki gayrimenkullerden elde ettiği gelirler de vergilendirilir. Bir dar mükellefin Türkiye’de bir daireye sahip olması ve dairesini kiralayarak gelir sağlaması durumunda elde ettiği kira geliri, vergiye tabidir.
Dar Mükellefiyet İle Tam Mükellefiyet Arasındaki Farklar
Dar mükellefiyet ile tam mükellefiyet arasındaki temel fark, kişilerin veya kurumların Türkiye’deki ikâmet durumu ve elde ettikleri gelirin kaynaklarına dayanır. Tam mükellefler, Türkiye’de yerleşik olan ve dünya genelinde elde ettikleri tüm gelirler üzerinden vergilendirilen kişilerdir. Buna karşın dar mükellefler, yalnızca Türkiye’deki gelirlerinden sorumlu tutulur. Bu fark, her iki mükellefiyet türünün vergilendirme yöntemlerini belirler.
Türkiye’de ikamet eden bir kişi, tam mükellef kabul edilir ve yurtdışındaki gelirleri de dahil olmak üzere tüm gelirlerini beyan etmek zorundadır. Yabancı bir kişi Türkiye’de sadece bir kiralık mülkten gelir elde ediyorsa dar mükellef kapsamında vergilendirilir.
Dar Mükellefiyetin Vergilendirilmesi
Dar mükelleflerin vergilendirme süreçleri belirli kurallara dayanmakta olup Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu çerçevesinde yürütülür. Vergilendirme esasları, gelirin türüne göre değişiklik gösterir. Örneğin ticari kazançlar için vergilendirme oranları farklı olabilirken gayrimenkul gelirleri için başka bir tarife uygulanabilir.
Dar mükelleflerin vergi beyanı genellikle stopaj yöntemiyle yapılır. Bu yöntem sayesinde vergilendirme süreci etkin bir şekilde yürütülür ve mükellefin vergi yükümlülüğünü yerine getirmesi kolaylaşır.
Türkiye’deki vergi mevzuatı, dar mükelleflerin hangi hâllerde muaf tutulacağı veya hangi avantajlardan yararlanacağına ilişkin hükümler de içerir. Türkiye’nin uluslararası çifte vergilendirme anlaşmaları, dar mükellefler için avantajlı düzenlemeler sağlayabilir.
Dar mükellefiyet, Türkiye’de yerleşik olmayan ancak Türkiye’den gelir elde eden kişi ve şirketlerin vergi yükümlülüklerini düzenleyen önemli bir kavramdır. Bu sistem, adil bir vergi düzeni oluşturmayı ve ekonomi içindeki yabancı oyuncuların katkısını teşvik etmeyi hedefler. Dar mükellefler, yalnızca Türkiye’deki gelirleri üzerinden vergilendirilir ve bu durum vergi yükümlülüklerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynar.
Vergi sistemi ve dar mükellefiyet hakkında bilgi sahibi olmak, bireylerin ve şirketlerin yükümlülüklerini doğru bir şekilde yerine getirmesi açısından önemlidir. Türkiye’de faaliyet gösteren veya gelir elde eden yabancı kişiler veya şirketler, bu düzenlemelere uygun hareket ettiklerinde hem hukuki hem de finansal açıdan sorunsuz bir deneyim yaşarlar.