Anonim şirket hisse devri, bir şirket ortağının sahip olduğu payların başka bir kişiye ya da tüzel kişiliğe devredilmesi işlemini ifade eder. Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddeleri kapsamında düzenlenen hisse devri süreci, şirketin sahiplik yapısında ve işleyişinde önemli değişikliklere yol açabilir. Birçok yönden dikkatli bir yaklaşım gerektiren hisse devri sürecinde hukuki süreçlerin doğru bir şekilde takip edilmesi zorunludur.
İçindekiler
Anonim Şirkette Hisselerin Türleri ve Devir Yapısı
Anonim şirketlerde hisse devri, ilk olarak şirket hisselerinin türüne bağlı olarak farklı prosedürlere tabidir. Hisseler genellikle nama yazılı ve hamiline yazılı olarak ikiye ayrılır. Nama yazılı hisseler genelde daha detaylı bir devir sürecine tabidir. Çünkü hisse devirlerinin şirkete kayıt ettirilmesi gerekir. Buna karşılık hamiline yazılı hisseler yalnızca zilyetliğin geçirilmesi suretiyle devredilebilir.
Nama yazılı paylar, ciro ve fiziksel teslim ile devredilir. Ancak bu hisse devrinin geçerlilik kazanabilmesi için hisse devrinin şirketin pay defterine işlenmesi şarttır. Hamiline yazılı hisselerde ise devir yalnızca teslim yoluyla gerçekleşir. Bu işlem, hisse senedini elinde bulunduran tarafın pay sahipliği haklarını devralmasına olanak sağlar. İlmühaber, hamiline ya da nama yazılı hisselerin yerine çıkarılabilen geçici belgelerden biridir. İlmühaberlerin devri de, bağlı oldukları hisse türüne göre farklı prosedürlere tabidir.
Pay Defterine Kayıt ve Tescil İşlemleri
Anonim şirketlerde hisse devrinin kanuni olarak tanınabilmesi için devir işleminin şirket pay defterine kaydedilmesi gerekir. Pay defteri, devralan kişinin haklarının resmileştirildiği ve şirket içinde hissedar olarak tanındığı bir belgedir. Devir işlemi genellikle şirket yönetim kurulu tarafından onaylandıktan sonra pay defterine kayıt edilir. Ancak şirket esas sözleşmesinde belirtilen bazı durumlarda yönetim kurulu bu kaydı reddedebilir. Bu tür redlerde, devralanın hukuki haklarını talep edebilmek için dava açma hakkı bulunur.
Tescil ve ilan işlemleri, daha çok halka açık anonim şirketlerde özellikle kullanılan bir süreçtir. Halka kapalı anonim şirketlerde ise devir tescil ve ilanla zorunlu kılınmamıştır.
Hisse Devrinde Esas Sözleşmenin Rolü Nedir?
Anonim şirketlerde hisse devri Türk Ticaret Kanunu ile esas sözleşmede belirlenen hükümlere bağlıdır. Esas sözleşme, şirketin işleyişine özel kurallar koyabilir ve hisse devri üzerinde sınırlamalar getirebilir. Örneğin bir payın devri için diğer ortakların onay şartı aranabilir ya da devrin belirli koşullara bağlanması istenebilir. Ancak devri tamamen yasaklayan bir düzenleme geçerli değildir.
Şirket esas sözleşmelerinde sıklıkla “ön alım hakkı” düzenlemeleri bulunmaktadır. Bu düzenlemeler, mevcut ortaklara şirket dışından bir kişiye yapılacak pay devrini öncelikli olarak satın alma fırsatı verir. Böylece şirket ortakları arasında denge sağlanır.
Anonim Şirketlerde Hisse Devrine İlişkin Kanuni Düzenlemeler
Kanuna göre anonim şirketlerde nama yazılı payların bedelleri tamamen ödenmedikçe devredilmesi için şirketin onayı gereklidir. Şirket, devralanın ödeme gücünde şüphe olması durumunda onay vermeme hakkına sahiptir. Hisse devirlerinin şirket esas sözleşmesinde belirtilen hükümlere ve kanuni prosedürlere uygun olması koşuluyla genel bir serbestiye sahiptir. Bunun dışında şirketlerde alınan hisseler üzerinde “miras, eşler arası mal rejimi” gibi durumlarda oluşabilecek özel durumlar da devrin şekline doğrudan etki edebilir.
Anonim şirketlerde hisse devri, vergisel açıdan da dikkat gerektirir. Gerçek kişilerin hisselerini devretmesi durumunda elde edilen kazanç, gelir vergisine tabi olabilir. Ancak iki yıl elde tutulan payların devri halinde bu vergiden muafiyet sağlanabilir. Şirketlerin halka açık olması ya da kapalı bir yapıya sahip olması da vergi muafiyetlerini etkileyebilir. Miras yoluyla edinilen paylar veya eşler arasındaki mal rejimi gibi yasal yollarla gerçekleştirilen devralma işlemleri de vergi yükümlülüklerinden arındırılmıştır.
Hamiline yazılı paylar, kanunen yalnızca teslim yoluyla devredilir. Nama yazılı paylar ise ciro ve teslimle el değiştirebilir. Devrin meşru sayılabilmesi için hisse senedinin zilyetliği devralana geçmelidir. Özellikle nama yazılı hisselerin devri için şirket esas sözleşmesinde özel şartlar düzenlenmiş olabilir. Bu tür durumlarda söz konusu hükümlere uyum sağlanması gerekir.
Türkiye’de anonim şirketlerde hisse devri süreçlerinde yaşanabilecek hukuki sorunlar nedeniyle uzman bir avukattan destek alınması önerilir. Şirket yönetim kurulları ve hissedarlar arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi için tüm tarafların iyi niyetli anlaşmalar yapması ve değişikliklerin kayıtlara uygun bir şekilde yansıtılması son derece önemlidir.
Anonim şirketlerde hisse devri; tarafların karşılıklı anlaşmalarıyla sınırlı olmayan, kanun ve esas sözleşme hükümlerine dayalı karmaşık bir süreçtir. Şirketteki hak değişimleri ve yeni düzenlemelerin yapılması ise şirket içinde dengeli bir yapının korunmasını ve ticari faaliyetlerin sorunsuz devamını sağlar. Bu nedenle hisse devri yapmadan önce tüm prosedürlerin iyice anlaşılması, gerekli belgelerin hazırlanması ve uzman desteği alınması önem taşır. Ticari yaşamın sürekliliği için payların devri hem hukuki hem de mali boyutu doğru bir şekilde anlaşılarak yönetilmelidir.
