Enflasyon Düzeltmesi Nedir?

Genel olarak fiyat seviyelerinin artması ve paranın değer kaybetmesi, enflasyon olarak adlandırılır. Paranın satın alma gücünde yaşanan değişim nedeniyle mali tabloların gerçek durumu yansıtamayacak şekilde etkilenmesi durumunda, enflasyonun etkilerini gidermek için enflasyon düzeltmesi yapılabilir. Ülkemizde enflasyon düzeltmesi en son 2004 yılında uygulandıktan sonra, 2023 yılının sonunda yeniden yapılmıştır.

Bir şirketin finansal tablolarındaki parasal olmayan hesap kalemlerinin, finansal tabloların hazırlandığı tarihteki satın alma gücünü yansıtması için ilgili tutarların düzeltme katsayısıyla çarpılıp yeniden hesaplandığı muhasebe yöntemi, enflasyon muhasebesidir.

Türkiye’de enflasyon düzeltmesi uygulaması 5024 sayılı kanun ile 30 Aralık 2003 tarihinde, Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesinde değişiklik yapılması ve kanuna geçici 25. madde eklenmesi yoluyla yürürlüğe girmiştir. Bu maddeye göre;

• Kazanç tespitini bilanço esasına göre yapan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin mali tabloları, fiyat endeksindeki artışın içinde bulunulan dönem dahil olmak üzere son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olduğu durumlarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaktadır. 
• Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi durumunda sona ermektedir.

Bu hükümler kapsamında Türkiye’de 2003 ve 2004 yıllarında enflasyon düzeltmesi yapılmakta olup 2005 yılında şartlar sağlanmamıştır.  2023 yılında yeniden enflasyon düzeltmesi yapılması gerekliliği doğmuştur.

Genel Olarak Enflasyon Düzeltmesi

Genel olarak enflasyon düzeltmesini, paranın satın alma gücündeki değişiklikler nedeniyle gerçek durumu yansıtamayan mali tabloların, gerçek durumu ifade eder bir hale gelmesini sağlamak için düzeltme işlemine tabi tutulması olarak tanımlayabiliriz. 

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında enflasyon düzeltmesi, “mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması” şeklinde tanımlanmış bulunmaktadır. Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No:555)’ne göre ise; enflasyon düzeltmesi, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının “düzeltme katsayısı” ile çarpılması yoluyla, malî tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanmasını ifade eden bir kavramdır.

Kimler Enflasyon Düzeltmesi Yapmak Zorundadır?

Kollektif, âdi komandit ve âdi şirketler dahil olmak üzere kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ya da kurumlar vergisi mükelleflerinin enflasyon düzeltmesi yapması gerekir. Bilanço esasına göre defter tutan kollektif, âdi komandit ve âdi şirketlerde enflasyon düzeltmesi işlemi, bu şirketlerin bilançoları nezdinde yapılmaktadır. Kurumlar vergisi mükellefi olan iş ortaklıklarının bilançoları da enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaktadır.

Kazançlarını zirâi işletme hesabı dahil olmak üzere işletme hesabı esasına göre tespit eden mükellefler ve serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbâbı mükellefler enflasyon düzeltmesi yapmamaktadır. Bununla birlikte, amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini, düzeltilmiş tutarlar üzerinden amortismana tâbi tutmaları mümkündür.

213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin (b) alt bendinin verdiği yetkiye dayanılarak, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükellefler tarafından mali tablolardan yalnızca bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulması uygun görülmüştür.

 

Enflasyon Düzeltmesi Nasıl Yapılır?

555 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinin 4 üncü maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre, enflasyon düzeltmesi aşağıdaki işlemleri/adımları takip etmek suretiyle yapılmaktadır:

• Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilir.
• Tespit edilen parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak, diğer bir deyişle düzeltmeye esas tutarları bulunur.
• Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde, düzeltmeye esas tarihler ile düzeltme/taşıma katsayıları belirlenir.
• Tespit edilmiş düzeltmeye esas tutarlar ait olduğu düzeltme katsayılarıyla çarpılır, parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanır ve düzeltilmiş değerlerle düzeltme öncesi değerler arasındaki enflasyon farkları kayıtlara intikal ettirilir.
• Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tablolarda gösterilir.

Bilançoda Hangi Kıymetler Düzeltme İşlemine Tabi Tutulur?

Mali tablolarda yer alan kıymetler, satın alma gücüyle ulusal para değerindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurularak iki gruba ayrılmaktadır.

• Ulusal para değerindeki değişmelere kaşın nominal değerleri aynı kalan, fakat satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler parasal kıymetler olarak adlandırılır.
• Ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen, yani parasal kıymetler dışında kalan kıymetler ise parasal olmayan kıymetler olarak kabul edilir.

Parasal kıymetlerin yani parasal varlıkların ve parasal kaynakların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması söz konusu değildir. Bilançoda görülen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücüne işaret eder. Bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler ise bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olma özelliğini taşımadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler enflasyon düzenlemesine tabi tutulmaktadır.

Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde (Sıra No:555) parasal olmayan kıymetler tanımlanırken öncelikle parasal kıymetlerin tanımı;” Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler.” şeklinde yapılır. Daha sonra parasal olmayan kıymetler, parasal kıymetlerin dışında kalan kıymetler olarak tanımlanır. 

Nevi itibarıyla iktisadi işletmelere dâhil bulunan kıymetlerden parasal ve parasal olmayan kıymetler Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ (Sıra No:555) eki listelerde (EK 1 ve EK 2) yer alır. Söz konusu listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemiş olmasına karşın, aksine bir hüküm olmaması ve Tebliğde bir belirleme yapılmamış olması şartı ile öz sermaye kalemleri “parasal olmayan kıymet” olarak addolunmaktadır.

Mali tabloların gerçek ekonomik durumu yansıtmasını sağlayan bir muhasebe pratiği olan enflasyon düzeltmesi, işletmelerin ve ekonominin sağlıklı bir şekilde işlemesi ve kararların en doğru şekilde alınmasına yardımcı olduğundan son derece önemlidir.