Enflasyon Muhasebesi Nedir? Nasıl Yapılır?

Fiyatların genel düzeyindeki sürekli artış enflasyon olarak tanımlanır. Yüksek enflasyon rakamları yalnızca makro ekonomik dengeler üzerinde olumsuz etkilere neden olmakla kalmaz, aynı zamanda şirketin tüm paydaşları açısından kritik önem taşıyan finansal tabloların gerçeği yansıtma kabiliyetinin aşınmasına da yol açabilir. Bunun en önemli nedeni, yüksek enflasyon dolayısıyla paranın satın alma gücünde sürekli erozyon yaşanmasıdır. Bunun sonucunda, parasal olmayan kıymetlerin nominal ifadeleri cari satın alma gücünü ortaya koymaktan giderek uzaklaşır.

Enflasyon oranının belirli sınırları aşmaması durumunda; enflasyonun parasal olmayan değerlerde yarattığı yanıltıcı etki finansal tablolar açısından sınırlı olur. Belirli bir eşiği aşan enflasyonun varlığında ise finansal tablolara enflasyon düzeltmesi yapılması ihtiyacı doğar. Çünkü paranın satın alma gücünde yaşanan hızlı değişim, farklı zamanlara ait kayıtların gerçek durumu yansıtma ve karşılaştırılabilir olma özelliğini kaybetmesine neden olabilir. Bu tür durumlarda, finansal tablolar üzerinde gerçekleştirilen enflasyon düzeltmesi uygulaması enflasyon muhasebesi olarak adlandırılır.

Enflasyon Muhasebesi Nedir?

Finansal raporlama, yatırımcılar da dahil olmak kaydıyla, bir şirketin tüm paydaşlarına şirketin finansal durumuna ve performansına ilişkin gerçeklerle tutarlı bilgiler sunmak için yapılır. Finansal kalemler cari satın alma gücüne en yakın şekilde ifade edildiği takdirde, şirket finansalları şirketin durumunu ve performansını gerçeğe uygun olarak yansıtabilir.

Bu kapsamda enflasyon muhasebesinin; şirketin finansal raporlarının cari satın alma gücünü çok daha iyi bir şekilde yansıtması ve geçmişle karşılaştırma yapmayı daha anlamlı hale getirmesi amacıyla yapılan bir düzeltme işlemi olarak tanımlanması mümkündür. 

Enflasyon muhasebesi, yüksek bir enflasyonun hakim olduğu ortamda, parasal olmayan kalemlerin tarihi maliyetlerinin cari satın alma gücünü yansıtmaktan çok uzaklaşması dolayısıyla parasal olmayan kıymetlerin genel bir fiyat endeksine göre ayarlanma gerekliliğinden doğar.

Enflasyon sebebiyle mali tablolarda oluşan fiktif karlılığı gidermek, düzeltmeye tabi aktif ve pasif kalemlerin cari satın alma gücüyle gösterilmesi sonucu şirket paydaşlarına gerçeklere daha uygun finansal bilglendirmeler sağlamak, geçmiş karşılaştırmalarını daha tutarlı ve sağlıklı bir şekilde yapmak enflasyon muhasebesinin avantajları arasında sıralanabilir.

Enflasyon Muhasebesi Nasıl Yapılır?

Enflasyon muhasebesi uygulamasında raporlama dönemi sonu itibarıyla parasal olmayan bilanço kalemlerinin genel bir fiyat endeksi kullanılarak düzeltilmesi sağlanır. Parasal kalemler konusunda böyle bir ihtiyaç bulunmaz. Enflasyon neticesinde parasal kıymetlerin satın alma gücünde değişim olmakla birlikte nominal değerler farklılaşmaz.

Dolayısıyla enflasyon muhasebesi uygulanmasının öncelikle parasal ve parasal olmayan kalemlerin belirlenmesiyle başladığı ifade edilebilir. Daha sonra parasal olmayan kalemlerle ilgili yapılacak olan enflasyon güzeltmesi için esas alınması gereken tarihler belirlenir.

Düzeltmeye esas tarihlerin belirlenmesinin ardından söz konusu tarihle enflasyon muhasebesinin uygulandığı tarihe endeksleyecek düzeltme katsayısı hesaplanır ve bu katsayı düzeltilecek olan tutarla çarpılır. 

KGK yönlendirmesi dahilinde finansal tabloların enflasyona göre düzeltilmesinde kullanılacak olan endeks, satın alam gücünü en iyi şekilde yansıtan fiyat endeksi olduğundan Türkiye İstatistik Kurumu’nun aylık olarak yayımladığı Tüketici Fiyat Endeksi’dir. Vergi Usul Kanunu kapsamında yapılacak olan enflasyon düzeltmesi uygulamasında ÜFE göstergesi esas alınır.

Hangi Şirketler ya da Sektörler Enflasyon Muhasebesi Yapmalıdır?

Fonksiyonel para birimi TL dışında olan şirketlerin enflasyon muhasebesi uygulaması yapması gerekmez. Bunun nedeni, enflasyonun yerel para biriminin satın alma gücü ile ilişkili bir değişken olmasıdır. 

Bunun dışında farklı bir istisnadan daha bahsedilebilir. KGK enflasyon muhasebesinin uygulanmasıyla ilgili yaptığı duyuruda kendi alanlarında düzenleme ve denetleme yapmakla yetkili kurumlara, enflasyon muhasebesinin uygulanmasına yönelik farklı geçiş tarihleri belirleme konusunda yetki tanımaktadır. 

Buna bağlı olarak Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK) 6 Aralık 2023 tarihinde yaptığı açıklamayla sigorta, reasürans ve emeklilik şirketlerinin enflasyon düzeltmesine tabi olmayacağını duyurmuştur.

11 Aralık 2023 tarihli BDDK duyurusunda ise benzer bir şekilde bankaların, finansal kiralama, finansman, faktoring, tasarruf finansman ve varlık yönetim şirketlerinin 31 Aralık 2023 tarihli finansal tablolarının TMS 29 kapsamında yapılması gereken enflasyon düzenlemesine tabi tutulmayacağı kararı açıklanmıştır.

SPK 28 Aralık 2023 tarihli bültenindeki duyuruyla kendi finansal raporlama düzenlemelerine tabi olan şirketlerin 31 Aralık 2023 tarihli finansallarına enflasyon muhasebesi uygulanması kararını duyurmuştur.

Enflasyon Muhasebesi ile İlgili Temel Kavramlar

Enflasyon düzeltmesi yapılırken karşı karşıya kalınan birkaç farklı temel kavram vardır. Bunlardan biri parasal ve parasal olmayan kalemlerdir. Ulusal para biriminin değerinde yaşanan dalgalanmalar karşısında nominal değerleri sabit kalmasına karşın satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen varlıklara parasal kalemler adı verilir. Parasal kalemler dışında kalanlar ise parasal olmayan kalemler şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Düzeltme katsayısı ise mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, düzeltmeye esas alınan tarihi kapsayan aya ilişkin fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıdır. Bu katsayıların hesaplanması sırasında TEF E (ÜFE) sistemi kullanılmaktadır.

Mali tablolardaki parasal ve parasal olmayan tutarların, belirli bir dönem sonunda sahip olduğu güncel değerlerin hesaplanması için kullanılan işlem taşıma işlemi olarak adlandırılır. Bu işlem sırasında kullanılan taşıma katsayısı, mali tabloların ait olduğu döneme ilişkin fiyat endeksinin bir önceki dönem sonundaki fiyat endeksine bölünmesi yoluyla hesaplanır.

Enflasyon Muhasebesi Neden Gereklidir?

Enflasyon düzeltmesi, mali tabloların gerçek ekonomik durumu yansıtmasını sağlayan önemli bir maliye pratiğidir. Böylece, işletmeler ve ekonomi daha sağlıklı bir şekilde işleyebilir ve kararlar daha doğru bir şekilde alınabilir.

Yüksek enflasyon ortamında işletmelerin maliyetlerinin ve giderlerinin nominal olarak arttığı bilinmektedir. Diğer yandan enflasyon düzeltmesinin yapılmaması halinde bu artışların mali tablolara yansıtılması söz konusu olmaz ve işletmelerin karlılık oranlarında yanıltıcı bir şekilde görünebilir. Buna bağlı olarak işletmelerin vergi yükünün artması ve yatırımcıların yanılması gibi istenmeyen durumlar yaşanabilir.

Bununla birlikte işletmelerin makine ve teçhizat gibi varlıklarının nominal değerleriyle kaydedilmesi, amortisman giderlerinin yanıltıcı olmasına ve işletmelerin vergi mükellefiyetinin artmasına neden olabilir. Enflasyon düzeltmesi ile bu tür yanıltıcı etkiler giderilebilir. İşletmelerin gerçek mali durumları daha iyi analiz edilebilir, buna bağlı olarak işletmelerin sermaye değerlerini korumaları ve enflasyonun beraberinde getirdiği riskleri azaltmaları mümkün olabilir.

Enflasyon Muhasebesi ile İlgili Bilinmesi Gerekenler

Enflasyon muhasebesi, Vergi Usul Kanunu’nda enflasyon düzeltmesi olarak tanımlanır. Paranın satın alma gücünde meydana gelen değişim nedeniyle gerçek durumu yansıtamayan mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmesini sağlamak için düzeltme işlemine tabi tutulması enflasyon düzeltmesi anlamına gelir. 

Enflasyon düzeltmesi kapsamında; mali tablolarda bulunmayan parasal olmayan kıymetlerin Türk Lirası değeri, tablonun ait olduğu tarihteki değere yükseltilir. Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarların düzeltme katsayılarıyla çarpılması yoluyla gerçekleştirilir.

Enflasyon düzeltmesi sayesinde mali tablolar uzun yıllar devam eden yüksek enflasyonun etkisinden arındırılır. Bu aynı zamanda, vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukları gidermeyi ve mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücünü gerçek değerinde göstermeyi sağlar.

31/12/2023 tarihli mali tablolara enflasyon düzeltmesi uygulanması sonucu oluşan düzeltme farkları geçmiş yılların kar/zarar hesabında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmadığı gibi geçmiş yıl zararı da zarar olarak değerlendirilmeyecektir.