Amortisman Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Amortisman,  herhangi bir maddi varlığın maliyetinin tahmini ömür süresi üzerinde tahsis etme amacına yönelik olarak kullanılan bir muhasebe yöntemi olarak bilinir. Duran bir varlığın yıpranma, aşınma ya da eskime payını ölçen amortisman diğer bir deyişle yıpranma payı, işletmelerin kullanmak için aldıkları varlıkların eskimesi ya da aşınması gibi durumlarda gösterebildikleri gider payı olma özelliğine sahiptir.

Duran varlıkların zaman içinde yıpranması veya aşınması son derece doğal olup bu yıpranma ya da aşınma payını amortisman temsil eder. İşletmeler alınan eşyaları genellikle bir yıldan fazla süre kullanırlar. Zaman içerisinde yapısı gereği birçok eşya deforme olmaya başlar ve söz konusu eşyaların ekonomik değerinde azalma meydana gelirken kullanım süresi de azalır. Bu durumda düşen ekonomik değerin kayıt altına alınması ve hesaplandıktan sonra gider olarak belirtilmesi gerekir. Amortismana tabi olan varlıklar arasında gayrimenkuller, telif hakkı, mefruşat, demirbaş mallar, alet edevat, sinema filmleri ve şerefiye gibi varlıklar yer almaktadır. Amortismanın dikkate alınmaması şirket karının büyük ölçüde etkilenmesine neden olabilir.

Şirketler uzun vadeli sermaye varlıklarını da vergi ve muhasebe gibi amaçlara yönelik olarak amortismana tabi tutabilmektedirler. Özellikle makine ve ekipman gibi varlıklar oldukça pahalı varlıklar olup varlığın tüm maliyetinin ilk yılda çıkarılmasındansa amortismana tabi tutulması, şirketin söz konusu maliyetleri zamana yaymasını ve bu esnada gelir elde etmesini sağlar. 

Amortisman zaman içerisinde şirketin defter değerindeki düşüşlerin açıklanmasında da kullanılabilir. Net defter değerinin hesaplanabilmesi için amortismana tabi olan bir varlık defter değerinden, birikmiş amortismanı çıkarılarak hesaplanmalıdır.

Nakit giderlerin tamamı başlangıçta bir varlık satın alındığında ödenebilmekle birlikte varlıklar şirkete bir yıldan daha uzun bir süre boyunca fayda sağlayacağından giderlerin finansal raporlama amacıyla kademeli olarak kaydedilmesi gerekir. Amortisman gerçek bir nakit çıkışını temsil etmediğinden dolayı nakit olmayan bir ücret olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte amortisman ücretleri şirket kazancını azalttığından vergi açısından önemli bir fayda sağlamaktadır.

Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?

• Eşya işletmede bir yıldan daha uzun süre kullanılabilir bir durumda olmalı,
• Eşya yapısı gereği deformasyona uğrayabilmeli ya da zamanla kıymetten düşebilecek bir özellik taşımalı,
• Değerleme gününde envantere dahil ve kullanıma hazır bulunmalı,
• Ayrıca iktisadi kıymet değeri 2021 yılı için belirlenen amortisman sınırını aşmamalıdır.

Amortisman Hesaplama

VUK (Vergi Usul Kanunu)’un 315.maddesi dahilinde amortismana tabi olan maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nın iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini göz önünde bulundurarak tespit ve ilan ettiği oranlar üzerinden hesaplanmaktadır. Amortisman hesaplaması için birbirinden farklı yöntemler kullanılabilmekte olup en basit şekliyle duran varlığın satın alma bedelinin, faydalı ömür olarak da bilinen ekonomik ömrüne bölünmesi yoluyla hesaplanabilmektedir. Her yıl amortismana tabi tutulup yüzde olarak gösterilen toplam tutar amortisman oranı olarak adlandırılır.

En çok kullanılan amortisman yöntemlerinden biri olan normal amortisman yöntemi eşit tutarlı amortisman olarak da bilinir. Bu yöntemde amortisman tutarı hesaplaması maddi duran varlığın tutarına sabit bir amortisman oranı uygulanarak ya da tutar ekonomik ömre bölünerek yapılır. Eğer bir işletme %18 oranında KDV hariç olmak üzere 10.000 TL ederi ve 10 yıllık ekonomik ömrü olan bir demirbaşa sahip olduğunda normal amortisman yöntemi ile hesaplama yapmak için;

Amortisman oranı 1/ekonomik ömür olarak yani 1/10 olarak alınır ve yüzde olarak karşılığı %10’dur. Yıllık amortisman değeri ise;

10.000 x %10= 1000 TL olarak hesaplanır. 

Aynı hesap farklı bir yöntemle tutar, ekonomik ömre bölünerek de yapılabilir. Bu durumda da;

10.000 / 10= 1000 TL değerine ulaşılabilir.

Azalan bakiyeler yöntemine hızlandırılmış amortisman yöntemi de denilir. Varlıklar bu yöntemde normal amortisman yöntemine oranla iki kat hızlı şekilde giderleşir. Giderleşme işlemi de alış tutarı üzerinden değil de sene başına devreden net defter değeri üzerinden yapılmaktadır. Eğer bir işletme %18 oranında KDV hariç olmak üzere 100 TL ederi ve 5 yıllık ekonomik ömrü olan bir demirbaşa sahip olduğunda;

İlk yıl 100/5= 40 TL,

İkinci yıl (100-40)=60/5×2=24 TL,

Üçüncü yıl (60-24)=36/5×2=14,40 TL olarak giderleştirilmekte ve her yıl bir önceki yılı baz alan hesap bu döngüde devam etmektedir.

Fevkalade amortisman yöntemi; yangın, sel, deprem gibi doğal afetlerde ve benzeri olağan dışı durumlarda varlıkların sabit değeri kısmen ya da tamamen kaybolduğunda uygulanır. İşletmeler böyle bir durumla karşılaştıkları takdirde ilgili idareye başvurabilir ve varlıklarının belirli bir bölümünün amortize edilmesini talep edebilirler.

Amortisman Sınırı Nedir?

Amortisman herhangi bir varlığın maliyetinin zaman içindeki kullanımının yararı doğrultusunda ölçülmesinde önemli rol oynar. Yani varlık kullanılmaya başlanıldığı andan itibaren gelir elde edilir diğer yandan varlığın kullanımıyla artan aşınma giderleri de kaydedilir. Amortisman sayesinde faydalı ömrü bir yıldan fazla olan varlıkların maliyeti, varlığın kullanılması sonucu elde edilen gelirle dengelenebilir. Genellikle varlığın maliyetinin kullanıldığı yıllara yayılması tercih edilir. Varlığın ekonomik ömrü süresince amortisman, varlıkların maliyetlerini bilançodan gelir tablosundaki giderlere sistematik olarak taşınabilmektedir.