Vergi Nedir? Vergi Çeşitleri

Vergi en basit şekliyle devletlerin, kamusal harcamalarını finanse etme amacıyla ve kanunlarda belirlenmiş esaslara uygun olarak vatandaşlardan ve kurumlardan topladığı para olarak tanımlanabilir. Devletler vatandaşlarının güvende kalması, sosyal dengenin sağlanması ve refah ortamının oluşması için pek çok harcama yapmaktadırlar. Buna örnek olarak yapılan yoları, devletin karşıladığı sigortaları, ücretsiz eğitimi ve vatandaşlara hizmet eden devlet kurumlarını saymak mümkündür. Ayrıca ülkenin güvende kalması için orduya ve kolluk güçlerine bütçe ayrılmalıdır. Bu giderlerin tümü vatandaşların ödediği vergilerle karşılanır.

Her ülkenin vatandaşlarından tahsil ettiği pek çok farklı vergi bulunmakta olup vergilerin dolaylı ve dolaysız vergiler olarak ikiye ayrılması mümkündür.

Dolaylı Vergi Nedir?

Bir tüzel ya da gerçek kişinin gelirine ya da sermayesine göre değil, gerçekleşen ekonomik işlemler üzerinden belirlenen vergi dolaylı vergi olarak adlandırılır. KDV ve ÖTV gibi vergilerin dolaylı vergilere örnek olarak verilmesi mümkündür.

Dolaysız Vergi Nedir?

Doğrudan bir tüzel ya da gerçek kişinin gelirine ya da sermayesine orantılı olarak tahsil edilen vergiler dolaysız vergilerdir. Bu kapsamda kişisel doğrudan kazançlarına bağlı olarak vergilendirilmekte olup gelir vergisi bir dolaysız vergi örneğidir.

Vergi Mükellefi Nedir?

Vergi doğuran olayları gerçekleştiren, diğer bir deyişle vergi ödemekten sorumlu olan kişilere vergi mükellefi adı verilir. Vergi mükelleflerinin devlete vergi ödeme sorumluluğu bulunan bireyler ya da ticari kuruluşlar olması mümkündür.

Vergi mükellefi olmak için kanuni ehliyet sahibi olmak gerekmez, hak ehliyetine sahip olunması yeterlidir. Bununla birlikte, herhangi bir vergi doğuran olayın kanunlar tarafından yasaklanması halinde şahısların vergi mükellefiyeti ortadan kalkmaz. Ülkemizde gelir üzerinden alınan vergilerin mükellefiyetini iki başlık altında toplamak mümkündür:

Tam Mükellef

Gelir Vergisi Kanununa göre tam vergi ödemekle sorumlu olan kişiler tam mükelleftir. Türkiye’de ikamet eden, işletmesi ya da kanuni merkezi Türkiye’de bulunan ya da yurt dışında Türk devleti adına çalışan kişiler ve müesseseler tam mükellef olarak kabul edilir.

Dar Mükellef

Gelir Vergisi Kanununa göre Türkiye’de ikamet etmeyen, ancak Türkiye’de 6 aydan daha kısa bir süre bulunan mükellefler dar mükellef olarak adlandırılır. Kurumlar Vergisi uyarınca, kanuni merkezi ve iş merkezi ülke sınırlarında bulunmayan mükellefler dar mükellef olarak kabul edilirler.

Gelir Vergisi Nedir?

Bir gerçek kişinin, bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarı gelir olarak kabul edilir. Vergi mükellefi olan bir kişinin, bir takvim yılı içinde elde ettiği kazancın belirli bir oranının vergi olarak ödenmesi gelir vergisi olarak adlandırılır.

Yetki kullanabilen ve hukuki olarak hak edinebilen gerçek kişiler gelir vergisi mükellefi olarak kabul edilirler. Gelir vergisi mükellefleri, aşağıda sıralanan kaynaklardan edindikleri kazançlar üzerinden belirli bir payı gelir vergisi olarak ödemekle yükümlüdürler:

Ticari kazançlar
Ücretler
Serbest meslek kazançları
Zirai kazançlar
Gayrimenkul sermaye iratları
Menkul sermaye iratları
Diğer kazanç ve iratlar

Kurumlar Vergisi Nedir?

Herhangi bir kurumun kazançları üzerinden tahsil edilen vergi kurumlar vergisi olarak adlandırılır. Kurumlar vergisi mükellefleri tüzel kişiliğe sahip olup sermaye şirketleri kurum olarak kabul edildiğinden kurumlar vergisi mükellefidir. Şahıs şirketleri ise kurumlar vergisi mükellefi değildir.

Kurumlar Vergisi Kanununa göre verginin kaynağını oluşturan ekonomik kuruluşlar şu şekilde sıralanabilir:

Sermaye şirketleri
İktisadi kamu kuruluşları
Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
İş ortakları
Kooperatifler

Katma Değer Vergisi Nedir?

Dolaylı vergi türlerinden biri olan KDV, verilen mal ya da hizmetin yarattığı katma değer üzerinden alınmaktadır. Ödeme yükümlülüğü mal ve hizmet sağlayıcısına ait olmakla birlikte vergi teslim alana yüklenmektedir. Bu verginin temel amacı, yapılan harcamlar üzerinden vergi alınması ve toplumun ürettiği katma değerin vergilendirilmesidir.

Özel Tüketim Vergisi Nedir?

ÖTV olarak da bilinen Özel Tüketim Vergisi dolaylı bir vergi olup belirli mal ya da ürünlerin üzerinden alınır. Çoğunlukla lüks, sağlığa zararlı ya da çevreye zararlı ürünlere uygulanan ÖTV, vergiye tabi ürünlerin ithal edilmesi ya da ilk alıcıya teslim edilmesinden doğmaktadır. Motorlu taşıtlarda ise bu durum farklı olmaktadır. ÖTV vergisi araçlarda nihai tüketici adına ödenmektedir.

Motorlu Taşıtlar Vergisi Nedir?

Motorlu araç sahiplerinden her yıl alınan motorlu taşıt vergisi için ödenmesi gereken miktar; vergiye konu aracın yaşına, motor hacmine, koltuk sayısına ve doğaya saldığı emisyon oranına göre değişir. Her ocak ve temmuz ayında MTV ödemesi yapılır.

Damga Vergisi Nedir?

Damga vergisi her tür sözleşme için devlet tarafından alınan bir vergidir. Kurum ve kuruluşların oluşturduğu resmi belgeler üzerinden damga vergisi alınmaktadır. Bununla birlikte bir resmi belgeyi, sözleşmeyi ve ibraz edilen belgeyi imzalayan herkes damga vergisi mükellefi olmaktadır. Bununla birlikte damga vergisi mükellefiyeti konusunda bazı istisnalar bulunmaktadır.

Emlak Vergisi Nedir?

Türkiye sınırları içinde bulunan mülklerin sahipleri emlak vergisi ödemekle yükümlüdürler. Mülk sahibi yoksa binanın ya da arsanın tahsis edildiği kişilerin emlak vergisi ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır.